Наранмөнх 
Ардын уламжлалт “Наран М” эмнэлгийн их эмч Ш.Ариунжаргалтай ярилцлаа.
-Сүүлийн үед уушгины хорт хавдрын тархалт нэмэгдэж, уушгитай холбоотой өвчин дэгдэж байгаа юм байна?
-Уушгины хорт хавдрыг үүсгэхэд нөлөөлдөг тодорхой гол хүчин зүйлүүд бий. Нэгдүгээрт, хувь хүний онцлог гэж бий. Жишээ нь, тамхи татдаг хүмүүс мөн уул уурхай ч юм уу утаа, тоостой газарт ажилладаг улсууд байна. Эдгээр хүмүүст ажлын онцлогоос хамаарч хорт хавдар тусах магадлал бий. Хоёрдугаарт, хотын утаа нөлөөлж байгаа юу гэвэл нөлөөлж байгаа. Утаа тортогноос болоод хотын иргэд л уушгины хорт хавдар тусаад байна уу гэвэл үгүй. Хөдөөний хүмүүс, тэр дундаа малчдын дунд уушгины хорт хавдартай хүн их гардаг юм. Тэднийг ажиглаад судалгаа хийхээр яалт ч үгүй тамхи татдаг хүмүүс байдаг.
-Уушгины өвчнөөс сэргийлэхийн тулд хамгийн түрүүнд ямар арга хэмжээ авдаг вэ?
-Ууланд явж, агаар салхинд гарч байна гэдэг чинь уушгиа цэвэрлэж байна гэсэн үг. Шилмүүст ойд хоёр цаг хэртэй алхахад уушги цэвэрлэгддэг. Уушги цэвэрлэгдэж байгааг яаж мэдэх вэ гэхээр нус гоожоод шингэрч хамар, цээж онгойгоод эхэлдэг. Үүнийг ууланд тогтмол алхдаг хүмүүс маш сайн мэднэ. Ингэж алхах нь уушгиа цэвэрлээд зогсохгүй, зүрх, судсаа ч цэвэрлэчихэж байгаа хэрэг. Хүн хөдлөөд хөлс гаргахаар биед хуримтлагдсан муу бүхэн хөлсөөр гадагшилчихдаг.
Хавдар тусах олон хүчин зүйл байдаг ч ер нь хавдар ямар хүнд тусдаг вэ гэхээр дархлаа султай хүнд л тусдаг. Дархлаа нь сулраад ирвэл хавдар, эсвэл сүрьеэ тусах магадлал нэмэгдэнэ.
-Уушгины хорт хавдрын үед тухайн хүнд ямар шинж тэмдэг илэрдэг вэ?
-Турж эцнэ, ядарна. Цээж хөндүүрлэнэ, зогсолтгүй ханиалгана.
-Уушгины хавдар, ханиад, хатгааны үед ардын уламжлалт эмнэлэг ямар эмчилгээ хийдэг юм бэ?
-Уушгины хавдрын үед хавдрыг нь авч дараа нь химийн эмчилгээ хийдэг. Уламжлалт эмнэлгийн хувьд уушгины хавдартай хүнд хордлого тайлах эмчилгээ хийж болно. Дараа нь хавдар нь бүрэн эдгэрсэн гэсэн тохиолдолд эмчилгээ хийж болдог юм.
-Нохой, чонын мах уушгинд сайн гээд манайхан ярьдаг. Энэ нь ямар учиртай юм?
-Чонын мах уушгийг төлжүүлдэг. Үнээний уушгийг бас иддэг. Дээр үед сүрьеэ маш их элбэг байсан шүү дээ. Тэрийг эдгээдэг ганц зүйл нь үнээний уушги байсан юм. Мөн гөлөгний цус уулгадаг гэж ярьдаг байсан. Харин өнөө үед уушгины хавдартай хүнд цэвэр хавдрын эмчилгээг хийгээд хажуугаар нь уламжлалт эмнэлгээр давхар явж болдог болсон.
-Хүүхдүүд сүүлийн жилүүдэд ханиаданд дарлуулж, хатгаа авч, эмнэлгүүд ачааллаа дийлэхээ больсон. Эцэг, эхчүүд хатгааг нь хүндрүүлчихгүй юмсан, уушгинд нь юм үлдээчихгүй юмсан гэж их хичээж янз бүрийн эм өгч байгаа харагддаг?
-Уушги хамгийн сайхан эмчилгээ авдаг эрхтэн. Хатгааг монгол эмнэлэг их сайн эмчилчихдэг юм. Хэсэг газар бумба тавьж болно, харшилдаггүй бол зөгийн балтай татлага хийж болно. Уушгины их сайн тангууд бий. Энэ тархаад байгаа ханиадны үед томчуул нь “Лидэр 7”, “Мана 4” танг уухад ханиадыг маш сайн дарж байна. Өнөө айхавтар хүчтэй эмүүдэд дарагдаагүй гэсэн ханиадыг тангаар эмчилж байна. Гэхдээ заавал хэсэг газрын эмчилгээ хийнэ. Уушги чинь өөрөө тэр чигээрээ цусан хангамжаар баян эрхтэн. Тэрийг нь ихэсгээд өгөхөөр илүү үр дүнтэй. “Лидэр 7” бол нян нядалдаг, хижиг халууныг дардаг тан. Энэ дэгдээд байгаа, вирусийн гаралтай ханиадыг уламжлалтаар хижгийн халуун гэдэг юм. Настай хүмүүст “Норов 7” тан өгдөг. Хүүхдүүдэд “Үзэм 7” тан маш сайн таарч байгаа. Эвгүй ханиалгаж байгаа, юм л бол бронхит болчих гээд байгаа ханиаданд тан үнэхээр сайн үйлчилдэг. Уламжлалт эмнэлэгт чинь европ эмнэлгээр яваад эм тариа их хэмжээгээр хэрэглэчихсэн хүмүүс л ирдэг.
Хэрвээ унаж татдаг өвчтэй л биш бол энэ ханиадны үед хүүхэд халуурахад гэмгүй л байгаа юм. Халуурахаар хүүхдийн бие организмд дархлааны урвал явагддаг. Хүүхэд халуурангуут л яараад халуун бууруулах эм өгчихдөг нь давхар хордуулаад байгаа гэсэн үг. Жаахан хүүхдүүд антибиотикийн хордлогод ороод мөөгөнцөртөж ирж байна. Эм тариа их хэрэглэснээс болж таван сартай хүүхэд хүртэл мөөгөнцөртөж байна шүү дээ.
-Цаан арьсан гутал, элдэв ан амьтны үс ноостой хувцас өмсөх эсхүл салхи нэвтэрдэггүй нийлэг материалтай хувцас өмсөх нь хатгаа авах нэг том эрсдэл болоод байгаа тухай ярьдаг?
-Зарим эцэг, эхчүүд хүүхдээ хэтэрхий их дулаалаад байдаг. Хэт бигнээд хөлсөндөө нортол нь баглачихдаг. Эсхүл хэт дааруулаад байдаг. Агаар сайн солилцдог, цэвэр, аль болох нийлэг материал бага орсон хувцас өмсгөх хэрэгтэй. Нялх хүүхдүүдэд комбинзон их өмсгөдөг. Сүүлийн үед комбинзоны хатгаа гэж ерөөсөө салдаггүй, олон дахидаг хатгаа их тусч байна. Яадаг вэ гэхээр нийлэг материалаар хийсэн өнөө комбинзоныг өмсгөчихөөр хүүхэд хөлрөөд эргээд даарахаараа хөлсөө шууд дотогш татаад хатгаа болчихдог. Бага насны хүүхдүүдийг агаарт сайн гаргаж байх хэрэгтэй. Долоо хоногт багаар бодоход нэг удаа дулаан хувцас өмсүүлээд агаарт гарга. Болж өгвөл нийлэг, гялгар, гялтганасан материалтай хувцас битгий өмсгө. Хямдхан, элдэв хурц үнэртэй, будагч бодистой хувцаснаас татгалзах хэрэгтэй. Ийм материалтай хурц үнэртэй хувцаснаас хүүхэд хорддог. Өмсч байгаа хувцас, тоглож байгаа тоглоомонд нь хүртэл учир бий шүү. Хүүхдийн өвчлөл, харшил яагаад ихсээд байна вэ гэхээр хэрэглэж байгаа эд зүйл, хувцас хунар, тоглоомтой нь шууд хамааралтай.
-Энэ дэгдээд байгаа ханиадны үед аль болох эмнээс татгалзаж аньс, чацарганы шүүс ууж хөлрөх нь үр дүнтэй гээд байгаа?
-Ханиад хүрвэл аль болох өөрөөрөө эдгээхийг бодох хэрэгтэй. Эм тариагаар нүдэх биш. Хоол ундаа сайн тохируулах хэрэгтэй. Энэ ханиаданд цагаан гаатай сүү үнэхээр сайн үйлчилж байна. Оройгоор буцалгаж ууж болж байна. Усан хулгана болтлоо хөлөрнө гэж ярьдаг. Тэрэн шиг өөрөөрөө сайхан хөлөрчихөөд дараа нь дулаан хуурай хувцас өмсөх хэрэгтэй. Хөлрөхөөр уушги маш сайн цэвэрлэгддэг юм. Халуурлаа гэхэд халуун бууруулдаг гэх эмүүдийг шууд өгөхөөс татгалзаасай. Хүүхдийн биед гаднаас нян орохоор тэрнийх нь эсрэг хариу урвал дөнгөж явагдаж, организм өөрийнхөөрөө дархлааны системээ ажиллуулж халуурч өнөө нянгаа дарах гэнгүүт дээрээс нь халууны эмээ өгөөд халууралтыг зогсоож урвалыг нь зогсоочихдог. Нэг удаа эм тариа хэрэглэчихсэн хүүхэд эмнэлгээс салдаггүй. Анзаараад байхад нэг удаа эмнэлэгт хэвтсэн хүүхэд дараагийн удаа ханиад хүрлээ гэхэд хүндрээд өнөө тариагаа тариулж байж эдгэх гээд байдаг. Эцэг, эхчүүд нь хүүхдүүдээ эм тариа замбараагүй хэрэглэснээс эмнэлгээс хараат хүн болгочихоод байгаа байхгүй юу. Ер нь бага насны хүүхэд өвдөнө гэдэг явж явж асаргаатай шууд холбоотой байдаг юм.
Д.САРУУЛ